Aleksander Sudak

PAUNISI
Nieszczęśliwy lud równin

Spis treści

Wprowadzenie
Pochodzenie, język i nazwa
Organizacja społeczno–polityczna, religia i kultura
Historia

Współczesność
Słynni Paunisi
Bibliografia

 

Wprowadzenie

"Był to straszliwy widok. Martwi wojownicy z łukami wciąż trzymanymi w kurczowo zaciśniętych palcach, niemowlęta u piersi matek przeszyte strzałami, wnętrzności wyprute szatańskim nożem, oskalpowane głowy, zlane czerwoną krwią — wielka cuchnąca masa ciał, z których wiele, upstrzonych muchami, zaczynało się już rozkładać na słońcu". Tak w liście do "Omaha Herald" chirurg Trzeciego Pułku Kawalerii, David Franklin Powell, opisywał pobojowisko w Kanionie Masakry, leżącym koło współczesnego miasta Trenton w Nebrasce. Leżały w nim zwłoki blisko siedemdziesięciu Paunisów obojga płci i różnego wieku, ofiar ataku tysiąca wojowników Siuksów, do którego doszło w rannych godzinach 5 sierpnia 1873 roku. Nierówna walka między nimi a 350 polującymi na bizony Paunisami była ostatnią wielką bitwą stoczoną w Stanach Zjednoczonych między indiańskimi plemionami. Stanowiła ukoronowanie, zbrodniczej w swej głupocie, polityki rządu amerykańskiego, który na mocy zawieranych traktatów z wrogimi sobie Siuksami i Czejenami dostarczał im broni i amunicji. Nie potrafił zachować się tak samo wobec Paunisów, których wojownicy zapewniali zwycięstwo białym żołnierzom w dopiero co toczonych wojnach ze wspomnianymi plemionami. Kiedy przestawali już być potrzebni, ich plemię pozostawało praktycznie bezbronne wobec blisko dwudziestokrotnie liczniejszych Siuksów (w roku 1875 Paunisi liczyli nieco ponad 2 tysiące głów). Obiecywana przez rząd pomoc ze strony wojska nigdy nie była w pełni wystarczająca. Idący nieprzerwanie na zachód osadnicy zabierali im coraz więcej ziemi, tępili zwierzynę, zarażali nieznanymi przedtem chorobami, zbierającymi straszliwe żniwo. Miary rozgoryczenia dopełniały na uki misjonarzy, nakazujących im kierować się chrześcijańskimi zasadami, których nie przestrzegali ani zabijający ich Siuksowie, ani rozpijający ich wódką biali.

Bitwa w Kanionie Masakry nie złamała bynajmniej ducha walki Paunisów i nie ona sprawiła, że opuścili swe żyzne ziemie w Nebrasce i osiedli w niegościnnej, spalonej słońcem Oklahomie. Była jednak znaczącym ogniwem w długim łańcuchu nieszczęść prześladujących ten naród od 1833 roku, kiedy to jego przedstawiciele po raz pierwszy sprzedali część swych ziem Stanom Zjednoczonym. Odtąd z przerażającą szybkością rozpoczął się proces zanikania znaczenia politycznego i rozkładu kultury Paunisów. Lata wojen i epidemii oraz nędznego bytowania na Terytorium Indiańskim sprawiły, że w roku 1900 liczyli zaledwie 650 głów, stojąc w obliczu biologicznego wyniszczenia.

Jeszcze w końcu lat dwudziestych XIX wieku nic nie zapowiadało takiego stanu rzeczy. W roku 1828 agent indiański, John Dougherty, dowiadywał się z listu jednego ze swych współpracowników, że Paunisi mówią, iż "żadne wojsko amerykańskie, wysłane na nich, nie jest im w stanie czymkolwiek zaszkodzić". Jeszcze w roku 1821 wielki wódz Paunisów Chaui imieniem Tarrarecawaho odmówił wyjazdu do Waszyngtonu, uważając, że prezydent Monroe nie ma tylu wojowników, tylu koni, tylu żon, tylu zdobytych skalpów, co on, a zatem nie może nazywać go swym Wielkim Ojcem. Liczni i waleczni Paunisi budzili szacunek i lęk wśród wszystkich plemion. Nawet Czejenowie, nazywający się "skromnie" największymi wojownikami na świecie, przyznawali, że równi im pod tym względem są tylko Paunisi.

Ale nie sama waleczność, cechująca wszystkich Indian, każe się przyjrzeć bliżej Paunisom. Tych dorodnych, o okrągłych, księżycowych twarzach, ludzi cechowały życzliwość i zdrowy rozsądek, co zgodnie stwierdzają różni podróżnicy i badacze, a wśród nich Meriwether Lewis i William Clark, John Treat Irving, John Dunbar, Frank i Luther Northowie, George Bird Grinnell. Miarą ich uczciwości może być fakt, że znając już wartość pieniądza i od lat pozostając pod szkodliwym wpływem białych, potrafili się zdobywać na takie gesty, jak przekazanie odbitej po bitwie nad Szczytowymi Źródłami (Summit Springs) w lipcu 1869 roku czejeńskiej brance, pani Weichell, wszystkich znalezionych w obozie Czejenów pieniędzy i złotego piasku, czego nie uczynili biali żołnierze.

Paunisów uwiecznili na swych płótnach tacy mistrzowie pędzla jak George Catlin, Carl Bodmer, Jacob A. Miller. Ten ostatni przedstawił również ich starcia z idącymi na zachód La–chi–kuts, czyli Amerykanami. Paunisi — wbrew temu, co pisze w swej, nie tyle sławnej, co osławionej, książce Pochowaj me serce w Wounded Knee Dee Brown — nie byli żadnymi "zdrajcami własnej rasy" i "najemnikami białych". Z białymi, od których nie doznali zbyt wiele poza nędzą i poniewierką, związali się tylko dlatego, że mogli zostać zniszczeni przez Siuksów. Dopóki nie przerzedziły ich epidemie, nie lękali się żadnej białej nacji, co udowodnili, wybijając w 1720 roku prawie do nogi hiszpańską wyprawę pułkownika Pedro de Villasura; było to jedno z największych zwycięstw Indian nad białymi.

Dzieje Paunisów to długie pasmo niezasłużonych cierpień. Doznali ich ludzie, których sąsiadujące z nimi plemiona darzyły zabobonnym wręcz podziwem dla ich przebogatej, niezwykle poetycznej i zrytualizowanej religii. To właśnie Paunisi obdarzyli indiańską rasę uroczystością Fajki Pokoju, walnie przyczyniając się do rozwoju społecznych instytucji i religijnego rytuału, odgrywających tak ważną rolę w życiu Indian Równin. To Paunisi, przemieszczając się powoli ze wschodniej Oklahomy na północ, poprzez Kansas i Nebraskę ku Dakocie, pobudowali, jako pierwsi, wielkie stałe osiedla. Będąc niezrównanymi rolnikami, zaopatrywali w kukurydzę, suszone jarzyny i tytoń wędrowne plemiona, białych handlarzy futer i pierwszych osadników. Jeszcze dzisiaj amerykańscy farmerzy uprawiają szereg roślin, szczególnie tych odpornych na suszę, nie wiedząc nawet, że potrafią to robić dzięki mieszkającym tu przed nimi Paunisom.

Copyright © by Aleksander Sudak 1999